Królewski klejnot / Joseph Rudyard Kipling

Głównie właśnie pod tym tytułem znana jest polskiemu czytelnikowi wydawana u nas wielokrotnie jedna z pierwszych powieści autorstwa Josepha Rudyarda Kiplinga (1865–1936), ukazująca się od listopada 1891 do lipca 1892 w czasopiśmie „Century Magazine” pod tytułem Naulahka. Ta ukazująca się w odcinkach przygodowa powieść była owocem kolaboracji przyszłego noblisty (1907) Kiplinga i jego przyszłego szwagra, zmarłego przedwcześnie na dur brzuszny w Dreźnie Charlesa Wolcotta Balestiera (1861–1891), którego siostrę poślubił później Kipling. Autorem Naulahki określany jest jednak zazwyczaj (są w końcu wyjątkowe wydania, w których uwzględnieni są obaj panowie) tylko Kipling, który poddał wspólne dzieło ostatecznej redakcji do wydania książkowego.

Autorzy Naulahki  - Charles Wolcott Balestier (po lewej) i Joseph Rudyard Kipling (po prawej)

Powieść powstała w zasadzie w szczytowym okresie kolonializmu brytyjskiego w Indiach, gdzie Kipling zresztą się urodził. Jej angielski podtytuł, A Story of West and East (Opowieść o Zachodzie o Wschodzie) świetnie oddaje jej treść: jest to zręcznie napisana, trzymająca w napięciu opowieść przygodowa o losach młodego amerykańskiego przedsiębiorcy, Nicka Tarvina, dla którego rozwój rodzinnego miasta – Topazu – obok związku z prześliczną narzeczoną, Kate, jest celem życia. Przyszłość Topazu, a przy tym przyszłość samego bohatera, zależna jest od tego, czy przez miasto przechodzić będzie linia kolejowa łączona stary Wschód Stanów Zjednoczonych z Zachodnim Wybrzeżem. Aby  zdobyć względy decydenta, Nick obiecuje obdarować jego żonę najdroższym klejnotem świata – osławioną tytułową Naulahką, znajdującą się gdzieś w Indiach. To właśnie tam udaje się w charakterze pielęgniarki Kate, a przy ten okazji Nick dołączy do niej w zupełnie innym celu... Bohaterowie przeżywać będą mnóstwo przygód w fikcyjnym stanie Rahore.

Strona tytułowa jednego z pierwszych polskich wydań powieści (Gebenthner i Wolff, 1901)

Powieść uznać można za typową opowiastkę przygodową, jakich całe mnóstwo w okresie kolonializmu. Osadzenie akcji w egzotycznych dla zachodniego czytelnika Indiach tak naprawdę do dziś znajduje mnóstwo naśladowców, aby jedynie wspomnieć sławnego Indianę Jonesa w jego drugim filmie, Indiana Jones i świątynia zagłady (Indiana Jones and the Temple of Doom, 1984). Warto również nadmienić, że w angielskim tytule powieści utrwalił się już na zawsze błąd ortograficzny – prawdopodobnie z winy zecera; powinien on brzmieć Naulakha, którym to słowem określane jest w hindi dziewięć tysięcy [w tym wypadku rupii, przybliżona wartość klejnotu]). W 1892 zaczęto budowę rezydencji Kiplinga w stanie Vermont, niedaleko miasta Brettleboro, z którego pochodził Charles Wolcott Balestier; rezydencję tę nazwano na pamiątkę ich wspólnego dzieła Naulakha, tym razem w formie napisaną poprawnie.

Posiadłość Naulakha  [na tabliczce z błędem] w stanie Vermont

W Polsce powieść wydawano wielokrotnie pod różnymi tytułami; niekiedy nawiązywano do hinduskiej nazwy klejnotu, innym razem eliptycznie tytułowano ją Królewskim klejnotem bądź Czarnym diamentem. Poniżej zamieszczam zestawienie wydań powieści, do których udało mi się dotrzeć, wraz z nazwiskami tłumaczy i datami oraz miejscem wydania.

Tytuł polski	Tłumacz	Wydawnictwo	Rok wydania
Naulahka. T. 1-2	Zygmunt Kłośnik (pseud.) [Zygmunt Januszowski]	L. Fiszer (Lwów/Łódź)	1901
Tajemniczy naszyjnik: romans (Naulahka)	C. N.	Gebethner i Wolff (Warszawa: Wydawnictwo „Tygodnika Illustrowanego”	1901
Królewski klejnot	Józef Olbrycht	s. n. (Warszawa/Lwów)	1929
Królewski klejnot	Józef Olbrycht	Tania Książka (Warszawa)	[1939]
Królewski klejnot	Józef Olbrycht	Graf (Gdańsk)	1991
Czarny diament	Józef Olbrycht	Graf (Gdańsk)	1991
Królewski klejnot	Józef Olbrycht	Korona (Kraków)	1996
Królewski klejnot (audiobook)	Józef Olbrycht	Heraclon International – Storybox (Piaseczno)	[2014]

Wydania gdańskiego Grafu: 1991 (po lewej) i 1993 (po prawej) ze zmienionym tytułem

Wydania powieści z 1996 (Korona) oraz audiobook z 2014 roku (Storybox)

Dopisek z dnia 27 listopada 2019

Powieść, zanim ukazała się w formie książkowej, była – praktycznie od chwili swojej angielskiej premiery – w polskich tygodnikach, sytuacja przedstawiała się jednak inaczej w każdym z zaborów. Najwcześniej Naulahkę poznać mogli czytelnicy „Kroniki rodzinnej” w zaborze rosyjskim – wychodziła ona w Warszawie już w roku 1893. Następnie powieść drukował w 1901 roku poznański „Wielkopolanin”, a rok później, w 1902, krakowski „Czas”.

Udało mi się znaleźć ogłoszenie prasowe, zapowiadające powieść w dodatku do „Tygodnika illustrowanego(!)”.

"Kurjer Warszawski". R.80, nr 314 (13 listopada 1900)

Zajmującą jest również zapowiedź w samym "Tygodniku illustrowanym(!)", zawierająca także krótkie omówienie historii powstania dzieła.

"Tygodnik Illustrowany(!)". R.41, nr 47 (24 listopada 1900)

Ciekawe w treści jest też ogłoszenie dotyczące projekcji filmu opartego na powieści Kiplinga, którą zapowiadano w prasie częstochowskiej zaraz po zakończeniu Wielkiej Wojny.

"Kurjer Częstochowski". R.1, № 117 (23 lipca 1919)