Rebeka ze Słonecznego Potoku / Kate Douglas Wiggin

Lektura Rebeki ze Słonecznego Potoku (Rebecca of Sunnybrook Farm, 1903) jest w jednej strony przyjemnością, z drugiej zaś napawa dziwnym rodzajem niepokoju... Dlaczego? Jeśli znane wam są dzieje wydawnicze Ani z Zielonego Wzgórza tudzież jesteście zaznajomieni z biografią Lucy Maud Montgomery, z pewnością natknęliście się już kiedyś na ten tytuł. Otóż uwielbiana kanadyjska pisarka została w 1908 roku (debiut jej powieści) posądzona o plagiat.

Pierwsze wydanie Rebeki ze Słonecznego Potoku z 1903 roku

Podobieństw między tymi tytułami jest faktycznie sporo. Co więcej, prowadzenie wybranych wątków, rozwiązania akcji czy też kreacje postaci nasuną wielbicielom Kanadyjki skojarzenia z jeszcze innymi jej powieściami (m.in. serią o Emilce). Montgomery znała Rebekę i widać wyraźnie, że jej lektura naprowadziła ją na pewne tory, jednak pamiętajmy, że publikowane jeszcze pod koniec XIX wieku opowiadania Maud świadczą o jej ogromnym talencie literackim i wykazują już jej własny, oryginalny styl. Zresztą trudno doprawdy porównywać prozę Wiggin z Montgomery i postawić między nimi znak równości – Rebeka ze Słonecznego Potoku jest jeszcze na wskroś przepojona sentymentalizmem w stylu Marii Susanny Cummins, u Montgomery zaś znajdziemy rozwiązania spokrewnione ze szkołą realizmu, pogłębioną analizę psychologiczną postaci, ukochane przez czytelników opisy przyrody i jeszcze to coś, co tak trudno oddać słowami, a czego u amerykańskiej pisarki po prostu nie ma.

Kate Douglas Wiggin, jak i poprzednie przypomniane do tej pory pisarki, to również postać bardzo ciekawa. Pochodząca z Filadelfii działaczka społeczna, której życie naznaczyła amerykańska wojna secesyjna, zasłynęła nie tylko jako autorka ukochanej przez Amerykanów książce o Rebece, ale także jako edukatorka i założycielka pierwszego państwowego przedszkola w San Francisco (istniejącego zresztą do dziś). Była autorką książek dla młodzieży, które wielokrotnie służyły za podstawy scanariuszów filmów, musicali i przedstawień dramatycznych (sama Rebeka była sfilmowana kilkakrotnie).

Rebeka ze Słonecznego Potoku to historia dziewczynki pochodzącej z wielodzietnej rodziny, której matka – po śmierci ojca rodziny – zmuszona jest wysłać jedną ze swoich córek do rodzinnego gniazda w dalekim Riverboro, które przed laty opuściła w następstwie zamążpójścia. Zamieszkują je jej dwie starsze siostry Sawyer – stare panny, z których starsza – Miranda – znana jest ze swojego zgorzkniałego charakteru i surowych zasad, druga zaś – Janina – wykazuje łagodniejsze usposobienie. W dodatku siostry spodziewają się przyjazdu zgoła innej krewnej – Anny, która słynie swą dobrocią i prostolinijnością. Ta jednak musi zostać na rodzinnej farmie – zwanej Słonecznym Potokiem – aby pomóc w opiece nad pozostałym rodzeństwem. Matka postanawia wysłać niesforną Rebekę, ku strapieniu obu swych sióstr.

Bohaterka przeżywa wiele przygód, których akcja rozgrywa się w malowniczej scenerii prowincjonalnego miasteczka we wschodnioamerykańskim stanie Maine: zawiązuje przyjaźnie, uczęszcza do miejscowej szkoły (w której wkrótce doceniony zostaje jej talent literacki), w szczególności zaś zjednuje sobie przyjaźń starszych mieszkańców rolniczej i na wskroś protestanckiej społeczności. Jej dobroć nakazuje jej uczestniczyć w zbiórce pieniędzy na rzecz biednej rodziny, w trakcie której – reklamując mydło – poznaje młodego miejscowego krezusa, nazwanego przez nią panem Aladynem (zebrane pieniądze mają być przeznaczone na lampę), który okazuje się Adamem Laddem. Jego wsparcie nie tylko finansowe, ale także moralne sprawia, że Rebeka zaczyna obracać się w lepszym towarzystwie, otrzymuje propozycje dalekich podróży i po kolei rozkochuje w sobie wszystkich dobrych ludzi, z którymi przyjdzie jej się zetknąć, w tym także swojego oczarowanego dobroczyńcę. W końcu oczywiście zmiękcza serce obu ciotek i na koniec, po śmierci najstarszej siostry zostaje dziedziczką rodzinnego gniazda, dzięki czemu może uratować swą własną rodzinę od ruiny.

Już po tym krótkim streszczeniu z pewnością można rozpoznać wiele podobieństw między fabułami stworzonymi przez Wiggin i Montgomery. Na ten temat powstało już kilka prac, w tym bardzo interesujący artykuł, który wskazuje nie tylko na ich podobieństwa, ale też różnice. Tutaj wymieniam jedynie, które po niedawnej lekturze Rebeki zapadły mi w pamięć.

Podobieństwa:

• ·         Ciotki Miranda i Janina, podobnie jak rodziństwo Cuthbertów, spodziewają się przyjazdu kogoś innego (w przypadku bohaterów Montgomery – osoby innej płci);
• ·         W pierwszym rozdziale Rebeki (zatytułowanym Jest nas siedmioro) bohaterka przedstawia się podczas długiej rozmowy przeprowadzanej z woźnicą – panem Cobbem, w której wykazuje się wielką rozmownością; w Ani z Zielonego Wzgórza bohaterka opowiada swą historię mało rozmownemu Mateuszowi w podobnych okolicznościach;
• ·         Rebeka, podobnie jak Ania i Emilka, nie ma łatwego życia w szkole – jako osoba dopiero wchodząca w nową społecznośc musi doświadczyć szykan ze strony koleżanek i kolegów, w końcu jednak zostaje rozpoznany w niej literacki talent;
• ·         Zarówno Rebeka, jak i  Ania oraz Emilka wykazują ogromną wrażliwość na poezję; dzieła znanych w epoce poetów przewijają się przez wszystkie powieści – nawet ten sam utwór, Bingen on the Rhine autorstwa Caroline Norton;
• ·         Postać ciotki Mirandy przypomina nie tylko Marylę, ale przede wszystkim ciotkę Elżbietę z serii o Emilce; młodsza ciotka, Janina, przypomina z kolei ciotkę Laurę (obie doświadczyły w młodości miłości i narzeczeństwa – ukochany Janiny zginął w wojnie secesyjnej, opatrywany w lazarecie przez swoją niedoszłą małżonkę);
• ·         Postać Adama Ladda, starszego przeszło o dekadę dobroczyńcy Rebeki, który stopniowo zakochuje się w dojrzewającej dziewczynie, nasuwa skojarzenie z „garbusem” Deanem Priestem – starszym wielbicielem i niedoszłym mężem Emilki. Obaj są ludźmi świata, wiele podróżują i angażują się w sprawy na rzecz kultury, z tym wyjątkiem że Adam jest bardzo jest fizycznie bardzo atrakcyjny, Dean zaś szpetny;
• ·         Rebeka, tak jak bohaterki Montgomery, uczęszcza do koledżu, aby w przyszłości podjąć się pracy w zawodzie nauczycielki;
• ·         Z powodu szykan ze strony ciotki Mirandy Rebeka postanawia uciec w nocy do Słonecznego Potoku, od tego zamaru odwodzi ją jednak w sprytny sposób pan Cobb, ukazując negatywne strony tego posunięcia;  w podobny sposób Mateusz namawia Anię do ukorzenia się przed Małgorzatą Linde, a kuzyn Jimmy w drugiej części trylogii o Emilce namawia bohaterkę do powrotu do zgorzkniałej ciotki Ruth w celu kontynuowania edukacji w koledżu.

Różnice:

• ·       Rebeka nie jest sierotą, nie żyje tylko jej ojciec (Lorenzo Randall – pochodzenia hiszpańskiego); można o tym jednak często zapomnieć, gdyż jej relacja z matką nie jest tak bliska jak jej przyszłe przywiązanie do ciotek;
• ·         Ania Shirley marzy o tym, aby nazywać ją romantycznym imieniem Kordelia; bohaterka Wiggin nosi imiona Rebeka Rowena, na cześć głównych bohaterek-antagonistek powieści Ivanhoe Waltera Scotta – pragmatyczne ciotki obwiniają w tym przypadku romantyczną naturę zmarłego ojca bohaterki;
• ·         Tytułowy Słoneczny Potok nie jest miejscem akcji powieści – zaglądamy do niego tylko raz, kiedy Rebeka powraca do rodzinnego domu w celu doglądania chorej matki. W ostateczności jednak rodzina Rebeki będzie musiała go porzucić – całkowicie bez żalu, gdyż przez ich posesję przechodzić będą tory kolejowe (rodzina dostanie za to rekompensatę finansową, przez co skończą się jej problemy); u Montgomery Zielone Wzgórze jest domem-symbolem, a pozostanie w nim na stałe jest dla bohaterki największym pragnieniem. 

W Polsce Rebeka ze Słonecznego Potoku ukazała się już po publikacji tłumaczeń dwóch pierwszych części cyklu o Ani (1911, 1924) w wydawnictwie Arcta. Pierwsze wydanie powieści ukazało się już w roku 1912 nakładem Druku P. Laskauera w tłumaczeniu Teresy Lubińskiej (Rebeka ze "Słonecznego Potoku"); kolejne wydanie ukazało się w roku 1929 nakładem wydawnictwa R. Wegner pod tytułem Dziewczątko ze Słonecznego Potoku (przekład autorstwa Wandy Piniówny). Pozycja nie została wznowiona w czasach powojennych aż do lat 90-tych, kiedy to nakładem gdańskiego wydawnictwa Graf wyszła w starym tłumaczeniu pod tytułem Rebeka ze Słonecznego Potoku (1991). Spotkała się ona z niezbyt gorącym przyjęciem, dlatego też kolejna edycja (1993) wyszła w serii "Książka z niespodzianką" pod nowym tytułem, Różowa parasolka (nieodzowny atrybut bohaterki).

Pierwsze wydania powojenne - wydawnictwo Graf - 1991 i 1993

Co ciekawe, w czasach międzywojennych ukazało się w Polsce również drugie, sporo skrócone inne tłumaczenie powieści Wiggin, zatytułowane Rebeka z nad(!) Słonecznego Potoku. Wyszło ono nakładem Bibljoteki(!) Książek Błękitnych w roku 1927 (co czyni z niego drugie, po tym sprzed pierwszej wojny światowej, wydanie polskie) i jest autorstwa Marii Czarnockiej. W tej wersji (przeznaczonej, zdaje się, dla publiczności dziecięcej) pominięto niektóre wątki, inne z kolei skrócono jedynie do dialogów i krótkich streszczeń. Prezentuję tutaj ilustracje z tego rzadkiego wydania (autorstwa Jadwigi Przeradzkiej, znanej malarki), znalezionego przeze mnie jakiś czas temu w antykwariacie internetowym; poprzedni właściciel – podejrzewam, że jakiś młody czytelnik – postanowił pokolorować ilustracje z zachowaniem powieściowych realiów; parasolka Rebeki została przykładnie wypełniona barwą różową.

Okładka skróconego wydania międzywojennego - seria Książek Błękitnych

Ilustracje Jadwigi Przeradzkiej do Rebeki ze Słonecznego Potoku

Zdjęcie z Narodowego Archiwum Cyfrowego - grupa artystów malarzy Szkoły Warszawskiej, wśród nich autorka ilustracji do Rebeki, Jadwiga Przeradzka

Na fali sukcesu powieści autorka napisała kontynuację, a w zasadzie jej „wypełniacz”  (midquel) – opowieść opisującą wydarzenia pominięte w pierwotnym dziele; i tak w 1907 roku światło dzienne ujrzała Rebeka z Riverboro (New Chronicles of Rebecca), wydana w Polsce dopiero na początku lat 90-tych przez wydawnictwo Novus Orbis w „Serii z jabłkiem”. O tej pozycji z przyjemnością napiszę w jednym z kolejnych postów.