Frances Hodgson Burnett

Jako że w zestawieniu najpopularniejszych powieści dla dzieci i młodzieży nie może zabraknąć autorki takich klasyków jak Mały lord, Mała księżniczka czy Tajemniczy ogród, kolejny wpis poświęcam Frances Hodgson Burnett (1849–1924), o której mniej znanych dziełach postaram się sukcesywnie pisać w najbliższym czasie. Poniższy szkic biograficzny zawiera zresztą te tytuły, które w Polsce ukazały się dopiero w latach 90-tych XX wieku.

Frances Hodgson Burnett w wieku dojrzałym

Frances Eliza Hodgson przyszła na świat w roku 1849 w Cheetham koło Manchesteru; jej ojciec prowadził w Deansgate firmę sprzedającą wyroby z żelaza i mosiądzu. Miała dwóch starszych braci i dwie młodsze siostry. Po śmierci ojca w 1852 roku rodzina popadła w biedę; tekstylny przemysł Manchesteru opierał się prawie całkowicie na imporcie bawełny, który zastopowany został przez amerykańską wojnę secesyjną W 1863 roku matka pisarki, Eliza Hodgson, została zmuszona do sprzedania rodzinnej firmy; w tym czasie zakończyła się również szkolna edukacja Frances. Po wojnie secesyjnej brat Elizy, William Boond, zaprosił rodzinę, aby przybyła do Knoxville w stanie Tennessee, gdzie z sukcesem prowadził sklep z artykułami chemicznymi. W ciągu roku Eliza zdecydowała się przyjąć tę propozycję.

Widok industrialnego Manchesteru w połowie XIX wieku

Tam właśnie Frances zaczęła pisać, aby wspomóc rodzinę finansowo, publikując opowiadania w czasopismach (pierwsze wyszło jeszcze zanim ukończyła 18 rok życia); jej prace ukazywały się w takich periodykach jak „Godey's Lady's Book”, „Scribner's Monthly”, „Peterson's Magazine” i „Harper's Bazaar”.  Do 1869 roku zarobiła wystarczająco dużo, by przenieść rodzinę do lepszego domu w Knoxville. Matka pisarki zmarła w 1870 roku, a w ciągu dwóch lat większość jej rodzeństwa zawarła małżeństwa, zwalniając przyszłą pisarkę z obowiązku ich utrzymywania.

Pamiątkowa tablica w miejscu, w którym stał rodzinny dom Frances po tym, kiedy jej rodzina przeprowadziła się do Tennessee

Dzięki dochodom z pisania udała się do Anglii z dłuższą wizytą w roku 1872 roku, a następnie do Paryża, gdzie przystała na propozycję zawarcia małżeństwa ze Swanem Burnettem, sąsiadem z Tennessee. Tam również zamówiła suknię ślubną haute couture, którą miano wysłać do jej domu w Ameryce; z tymże zamówieniem wiąże się ciekawa anegdota. Po powrocie do  domu Frances próbowała odłożyć wesele do czasu przybycia sukni, jednak Swan nalegał, by jak najszybciej zawrzeć związek małżeński. Para pobrała się we wrześniu 1873 roku. Wyrażając rozczarowanie dotyczące tego zamążpójścia Frances napisała do przyjaciela z Manchesteru: "Mężczyźni są tacy płytcy... Nie zna on istotnej różnicy między białą satyną a tiulem i kremowym brokatem".

Swego pierwszego syna, Lionela, pisarka urodziła we wrześniu 1874 roku. W tym samym roku rozpoczęła pracę nad swą pierwszą powieścią, That Lass o 'Lowrie's, której akcja osadzona została w rodzinnym Lancashire. Dochody z pisania wystarczyły, aby wyruszyć do Paryża, gdzie Swan kontynuował szkolenie medyczne jako specjalista od oczu i uszu. Narodziny drugiego syna, Viviana, zmusiły małżeństwo do powrotu do Stanów Zjednoczonych; Frances pragnęła, by jej drugie dziecko było dziewczynką, przez co wybrała dla niego imię Vivien; kiedy okazało się, że dziecko jest jednak chłopcem, zmieniła jego pisownię na męską.

Frances słynęła z miłości do ekstawaganckich strojów, na które wydawała lwią część swych dochodów

Pisarka wciąż była główną chlebodawczynią rodziny, przez co oszczędzała jak tylko mogła. Sama szyła ubrania dla swoich chłopców; w późniejszym okresie prosperity nie zaniechała jednak tej czynności, projektując np. aksamitne garnitury z koronkowymi kołnierzykami dla chłopców, na które modę wylansowała powołana przez nią do życia postać Cedryka Errola z Małego lorda.

Po dwóch latach spędzonych w Paryżu rodzina zamierzała przenieść się do Waszyngtonu, gdzie Swan, teraz już wykwalifikowany lekarz, chciał otworzyć praktykę lekarską. Jako że That Lass o 'Lowrie's otrzymała pozytywne recenzje, powieścią zainteresowali się również brytyjscy wydawcy. Burnett rozpoczęła pracę nad kolejną powieścią, Haworth's, która wyszła w 1879 roku, a także opracowała dla sceny swą debiutancką powieść, w odpowiedzi na piracką wersję sceniczną wystawioną w Londynie.

Ten rok wydaje się być najistotniejszy dla późniejszej twórczości Burnett: po wizycie w Bostonie, gdzie poznała Louisę May Alcott i Mary Mapes Dodge, redaktorkę czasopisma dla dzieci „St. Nicholas”, Burnett zacząła pisać dla młodzieży, kontynuując jednak swą twórczość dla dorosłych (Louisiana została wydana w 1880 roku, A Fair Barbarian w 1881, a Through One Administration w 1883). Napisała również sztukę Esmerelda (1881), która była najdłużej wystawianym tytułem na deskach Broadwayu w XIX wieku.

W ciągu kilku lat Burnett zyskała w Waszyngtonie sporą popularność; była również gospodynią wtorkowego salonu literackiego, w którym często uczestniczyli politycy oraz miejscowi literaci. Niestety często chorowała i cierpiała z powodu waszyngtońskich letnich upałów, przed którymi uciekała gdy było to tylko możliwe. Na początku lat 80-tych zainteresowała się nauką chrześcijańską oraz spirytyzmem i teozofią. Te wierzenia miały wpływ nie tylko na jej późniejsze życie, ale również na dojrzałą twórczość.

Frances Hodgson Burnett (pierwsza z lewej) podczas towarzyskiego zebrania literackiego zorganizowanego ku czci Marka Twaina

W 1884 roku zaczęła pracę nad Małym lordem (Little Lord Fauntleroy), którego publikowała w odcinkach od 1885 roku w „St. Nicholas”; w formie książkowej tytuł ukazał się rok później. Mały lord otrzymał dobre recenzje, stał się bestsellerem w Stanach Zjednoczonych i Anglii, został przetłumaczony na 12 języków i ugruntował pozycję popularnej powieściopisarki. Frances odnosiła również sukcesy na polu teatralnym: opracowywała dla sceny swe powieści, w tym m.in. Małego lorda (znów aby zapobiec powstawaniu pirackich wersji dramatycznych). Zyski z wystawień teatralnych były porównywalne do tych, które czerpała z publikacji swych książek; pozwoliły jej nie tylko na coroczne wyprawy do Anglii, ale i podróże po całym kontynencie europejskim.

W roku 1887 wraz z synami przeniosła się na zimę do Florencji, gdzie napisała The Fortunes of Philippa Fairfax, jedyną książkę wydaną w Anglii, a nie w Stanach Zjednoczonych. Tej samej zimy wyszła również w Stanach Zjednoczonych Sara Crewe lub What Happened at Miss Minchin's, pierwotna i krótsza wersja wydanej później jako Mała księżniczka (A Little Princess) powieści (dopiero w 1905 roku). Do opracowania tytułu przyczynił się przede wszystkim sukces scenicznej wersji dzieła.

W tym też okresie zaczęła się spotykać ze Stephenem Townsendem, członkiem jej literackiego salonu, którego poznała podczas roku jubileuszowego królowej Wiktorii (1887) podczas pobytu w Anglii. W grudniu 1890 roku najstarszy syn Frances, Lionel, zmarł w Paryżu, co negatywnie wpłynęło na jej życie i twórczość (przed śmiercią podróżowała z nim jeszcze po niemieckich uzdrowiskach). W tym czasie odwróciła się od Kościóła anglikańskiego i zaczęła zagłębiać się w spirytualizm i doktryny chrześcijaństwa. Wróciła również do Londynu, gdzie starała się spełnić w działaniach charytatywnych; założyła Klub Chłopców Drury Lane, który otworzyła w lutym 1892 roku. Również w tym okresie napisała sztukę z główną rolą dla Stephena Townsenda, próbując w ten sposób lobbować jego karierę aktorską. Po dwuletniej nieobecności w domu w Waszyngtonie Burnett powróciła do Stanów w marcu 1892 roku, gdzie kontynuowała działalność charytatywną i zaczęła ponownie pisać. W 1893 roku opublikowała autobiografię zadedykowaną najstarszemu synowi pod tytułem The One I Knew Best of All (w wersji polskiej: Leśna boginka). W tym samym roku jej książki wystawiono na  na Światowej Wystawie w Chicago.

Burnett powróciła do Londynu w 1894; dowiedziała się tam, iż jej młodszy syn, Vivian, zachorował, przez co szybko powróciła do Stanów Zjednoczonych. W tym czasie zaczęła martwić się o swoje finanse: płaciła za edukację Viviana, prowadziła dwa domy (w Waszyngtonie i w Londynie). Podobnie jak wcześniej powróciła do pisania jako źródła zarobku: Panna szlachetnego rodu (A Lady of Quality, 1896) miała być pierwszą z serii powieści historycznych dla dorosłych, po której nastąpiły w 1899: In Connection with the De Willoughby Claim, w 1901 zaś Sekret markizy (The Making of a Marchioness i jej sequel, The Methods of Lady Walderhurst, wydane jednak w jednym tomie).

W 1898 roku, gdy Vivian ukończył Harvard, Frances rozwiodła się ze Swanem Burnettem; opinia publiczna była wobec tego kroku krytyczna, nazywając Frances nowym typem kobiety (New Woman).

W połowie lat 90-tych zamieszkała w Wielkiej Brytanii w Great Maytham Hall - z wielkim ogrodem, którym sama się opiekowała; jednocześnie kontynuowała coroczne transatlantyckie podróże do Stanów Zjednoczonych. Dom wypełniała gośćmi, a jej obecny kochanek, Stephen Townsend, zamieszkał w nim wraz z nią, co miejscowy wikary uznał za skandaliczne. Nowe stulecie para rozpoczęła dość hucznie: w lutym 1900 roku w końcu doszło do jej zaślubin.

Great Maytham Hall - widok współczesny; to tutaj pisarka znalazła inspirację do napisania Tajemniczego ogrodu

Małżeństwo to, jak uznają biografowie Burnett, było największym błędem w życiu pisarki. Prasa podkreślała różnicę wieku – Townsend był dziesięć lat młodszy od niej, a od pięćdziesięcioletniej i pulchnej Frances miał oczekiwać jedynie wsparcia finansowego i lobbowania swej kariery aktorskiej. Kilka miesięcy później, w liście do siostry, Burnett sama przyznała, że ​​jej małżeństwo przechodzi kryzys.

Jako dojrzała pisarka u szczytu sławy na przełomie XIX i XX wieku

Nie mogąc znieść myśli o dalszym wspólnym życiu w Maytham, Burnett wynajęła na zimę 1900/1901 dom w Londynie; tam skupiła się na pisaniu, pracując jednocześnie nad dwiema powieściami: Tajemnicą dworu w Stornham (The Shuttle) oraz Sekretem markizy (The Making of a Marchioness). Jesienią 1902 roku, fizycznie osłabiona, wróciła do Ameryki, a zimą udała się do sanatorium. Stamtąd zawiadomiła Townsenda o tym, że nie będzie już z nim mieszkać, a ich małżeństwo się skończyło.

Wróciła do Maytham dwa lata później, w czerwcu 1904 roku. Dwór miał szereg ogrodzonych murem ogrodów, a w ogrodzie różanym napisała kilka książek; to właśnie tu wpadła na pomysł Tajemniczego ogrodu (The Secret Garden).

W 1907 roku wróciła na stałe do Stanów Zjednoczonych, po tym, jak w 1905 roku otrzymała amerykańskie obywatelstwo. Zbudowała dom, ukończony w 1908 roku, na Long Island koło Nowego Jorku. Syn, Vivian, pracował w branży wydawniczej i to na jego prośbę zgodziła się zostać redaktorką czasopisma „Children's Magazine”, w którym w ciągu kolejnych lat opublikowała kilka krótszych prac; w 1911 wyszedł wreszcie Tajemniczy ogród. W późniejszych latach utrzymywała nie tylko letni dom na Long Island, ale także zimowy –  na Bermudach. Jej ostatnie powieści, Zaginiony książę (The Lost Prince) oraz The Head of the House of Coombe (i jej kontynuacja, Robin) zostały opublikowane odpowiednio w 1915 i w 1922 roku.

Płyta nagrobna Frances Hodgson Burnett na cmentarzu Roslyn w stanie Nowy Jork

Burnett żyła przez ostatnie 17 lat swojego życia na Long Island, gdzie zmarła 29 października 1924 roku, w wieku 74 lat. Została pochowana na cmentarzu Roslyn. Jej syn Vivian został pochowany w pobliżu, gdy zmarł w 1937 roku.

Burnett Memorial Fountain w nowojorskim Central Parku

W 1937 roku na jej cześć w Conservatory Garden w Central Parku wzniesiono nad ogrodową sadzawką pamiątkową rzeźbę autorstwa Bessie Potter Vonnoh; statua przedstawia dwie postaci z Tajemniczego ogrodu, Mary i Dickona; miejsce to nazywane jest również Burnett Memorial Fountain.