Po prostu Katy / Susan Coolidge

Dzisiejszy wpis poświęcony jest najsłynniejszej powieści Susan Coolidge zatytułowanej What Katy Did, która w Polsce (dopiero w latach 90-tych XX wieku) wyszła jako Po prostu Katy. Książka ukazała się w 1872 roku, a więc prawie 20 lat po przypomnianej w poprzednim poście powieści The Lamplighter Marii Susanny Cummins, a także po innej, szeroko znanej powieści Małe kobietki (Little women, 1868/69) autorstwa Louisy May Alcott, kolejnej amerykańskiej pozycji w kanonie światowej literatury dotykającej tematyki adolescencji („coming of age”).

Autorka, Susan Coolidge (pseudonim pisarski Susan Chauncey Woolsey), podobnie jak Cummins, urodziła się w bogatej rodzinie nowoangielskiej osiadłem w Cleveland, Ohio. Była bardzo płodną pisarką, jednak zapamiętana została jako autorka serii książek traktujących o życiu Katy Carr, z których pierwsza okazała się olbrzymim sukcesem (brzmi znajomo, prawda?) Kolejne części ostatecznie pięcioczęściowego cyklu wychodziły w okresie prawie 20 lat: What Katy Did at School (Co Kasia robiła w szkole, 1873), What Katy Did Next (1886), Clover (1888), In the High Valley (1890). W Polsce, mimo tego, że gdańskie wydawnictwo Novus Orbis planowało wydać całą serię, w edycji z lat 90-tych XX wieku wyszła jedynie pierwsza, najsłynniejsza część w tłumaczeniu Jolanty Wnuk w 1995.

Susan Coolidge

Okazuje się jednak, że – wbrew temu, co podawał wydawca, czyli gdańskie wydawnictwo Novus Orbis (jakoby książka ukazała się po polsku po raz pierwszy), What Katy Did już ponad stulecie wcześniej była dostępna polskiemu czytelnikowi. Pierwszego bowiem przekładu powieści – Co Kasia robiła; powieść Zuzanny Coolidge, autorki „Noworocznego jarmarku” – to tytuł widniejący na okładce, różniący się nieco od tego, który znajdziemy na stronie tytułowej) dokonała Zofia Grabowska, ta sama, która jest znana przede wszyskim jako pierwsza tłumaczka Louisy May Alcott (wydała ona w 1875, 1976 i 1877 trzy pierwsze tomy Małych kobietek [czyli: Małe kobietki, Dobre żony i Mali mężczyźni]). Tłumaczenie Coolidge zostało wydane „nakładem tłómacza(!)” w Warszawie w 1875 w „Seryi Liljowej(!)” (podobnie jak wszystkie tytuły wymienione powyżej; to właśnie tytuł Coolidge zapoczątkował całą serię) w Drukarni Józefa Sikorskiego i zostało opatrzone krótkim wstępem od samej tłumaczki, w którym ta prezentuje przewodnią ideę doboru tytułów w promowanej przez siebie serii książek „dla młodocianego wieku”.

Okładka i strona tytułowa pierwszego polskiego wydania powieści z 1875 roku

Alternatywna okładka pierwszego wydania (nakład Ferdynanda Hoesicka) z 1875 (źródło: Polona)

Wspomniany wstęp od tłumaczki - Zofiji(!) Grabowskiej - towarzyszący pierwszemu wydaniu powieści po polsku (1875)

W latach międzywojennych powieść doczekała się nowego tłumaczenia, mimo iż ukazała się (dwukrotnie) pod tym samym co u Grabowskiej tytule: Co Kasia robiła. W dwóch tomach (numery 58 i 59) powieść ukazała się w roku 1929 w przekładzie Marii Lutosławskiej (przy pierwszym wydaniu podano przez jej nazwiskiem „Dr.(!)”, przy drugim odstąpiono już od tego) w Bibljotece(!) Książek Błękitnych, o których pisałem już wcześniej (przy okazji Rebeki ze Słonecznego Potoku). Pięć lat później (1934) ukazało się wydanie drugie, odpowiednio w numerach 176 i 177. Obu wydaniom towarzyszyły ilustracje Jadwigi Przeradzkiej, artystki, o której pisałem również przy okazji Rebeki ze Słonecznego Potoku. Okładka drugiego wydania jest dziełem Zofji(!) Horodyńskiej. Prezentowane poniżej okładki pochodzą z wydania pierwszego (oddzielne tomy) oraz drugiego (to wydanie zbiorcze, w jednym tomie). Ilustracje w obu wydaniach niczym się od siebie nie różnią. Drugie wydanie jest nieco większego formatu, co nie wpływa jednak na wielkość druku czy paginację.

Okładki pierwszego i drugiego wydania międzywojennego w nowym tłumaczeniu (po lewej, w odzielnych tomach, 1929; po prawej w tomie zbiorczym, 1934)

Ilustracje obu wydań międzywojennych autorstwa Jadwigi Przeradzkiej

Co ciekawe, przy drugim wydaniu pojawia się informacja o tym, iż wydanie drugiego tomu serii, Co Kasia robiła w szkole, jest już „w przygotowaniu”. Tom ukazał się faktycznie niewiele później, bo w roku 1935, kolejno w numerach 181 i 182 w tej samej serii Biblioteki Książek Błękitnych. Ale to jest już temat na oddzielny wpis...

Zapowiedź wydania drugiej części przygód Kasi w drugim wydaniu międzywojennym (1934)

Tytułową bohaterkę – Katy – poznajemy jako niepokorną dwunastolatkę, najstarszą z szóstki rodzeństwa. Matka dzieci nie żyje, ojciec jest bardzo zapracowanym lekarzem, domem zaś zajmuje się ciotka Izzy, starsza i nieco zgorzkniała kobieta, jak się jednak później okazuje – o złotym sercu. Największe problemy wychowawcze sprawia jej właśnie Katy, która swoją niepokornością i niesubordynacją ciągle wpada w tarapaty, aż do momentu, kiedy w wyniku upadku z huśtawki zostaje unieruchomiona w swoim własnym łóżku, a jej życie wisi na włosku. Jako żywe dziecko Katy buntuje się i załamuje swoją bieżącą sytuacją, nie umie odnaleźć się w zupełnie obcej dla niej rzeczywistości. Z pomocą przychodzi jej kuzynka Helen – krewna jej zmarłej matki, która całe życie spędziła na wózku (jak się później ukazuje, nie urodziła się kaleką, ale również uległa poważnemu wypadkowi). Poprzez umoralniające nauki chrześcijańskie Helen pokazuje Katy, jak należy odnaleźć w sobie siły potrzebne do przetrwania trudnej sytuacji, jak nie stracić wiary w najcięższych chwilach i jak odnaleźć w nawet najgorszych warunkach dobre strony. Powieść, mimo że przeznaczona dla młodych czytelników, oswaja ich również z fenomenem śmierci bliskich osób (Izzy, Helen), uczy dojrzałej, poglębionej analizy stosunków międzyludzkich. Sposób patrzenia Helen na świat z pewnością przypomina dużo późniejsze podejście do życia innej bohaterki, Pollyanny, którą w 1913 roku powołała do życia kolejna znana amerykańska pisarka literatury młodzieżowej, Eleanor H. Porter. W kolejnych częściach cyklu mamy do czynienia z tradycyjnie pojętym Bildungsroman: wypadek, który zmienił Katy na zawsze, kształtuje z niej kobietę, która otrzymuje wykształcenie, spotyka życiową miłość oraz podróżuje po szerokim świecie, poznając różne kraje i kultury.

Opowieść o Katy doczekała się kilku ekranizacji, z których najciekawszą jest kanadyjska produkcja z 1999 roku. Fanów ekranizacji powieści L.M. Montgomery autorstwa Kevina Sullivana z pewnością zainteresuje fakt, że film ten nakręcono na tej samej farmie, która w Ani z Zielonego Wzgórza (1985) i jej sequelach przedstawiała Zielone Wzgórze, a w Drodze do Avonlea (1990–1996) farmę Kingów. Bardzo miło jest powrócić do tych przepięknych miejsc wraz z bohaterami opowieści Coolidge, którą scenarzyści również przesunęli nieco w czasie (przełom wieków). Postać tytułową gra młoda Alison Pill, natomiast kuzynkę Helen – której rolę w stosunku do pierwowzoru książkowego wyraźnie rozbudowano – zjawiskowa Megan Follows. Szczególnie dla niej warto zapoznać się z tym filmem i zobaczyć, jak wspaniale w postać sparaliżowanej Helen wciela się ta sama aktorka, która przeszło dziesięć lat wcześniej sportretowała żywą i energiczną Anne Shirley w sequelu Ani z Zielonego Wzgórza (1987).